جزئیات مستندات جدید از دلایل شوری کارون؛

به گزارش روابط عمومی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به نقل از خبرگزاری تسنیم؛ رودخانه کارون که با انتقال سالانه 14 میلیارد مترمکعب آب پرآب‌ترین رودخانه ایران و با طول 1200 کیلومتر از سرچشمه‌ها در دامنه‌های زاگرس میانی و جنوبی تا خلیج فارس، طولانی‌ترین رودخانه کشور است؛ این روزها با مشکل شوری و آلودگی آب مواجه شده است به‌گونه‌ای که به‌گفته معصومه ابتکار ــ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ــ این رودخانه تبدیل به کانال فاضلاب شده است. شور شدن (بالارفتن EC آب) و آلودگی رودخانه کارون در پایین‌دست آن واقعیتی است که بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما در خصوص دلایل ایجاد این شوری و آلودگی، بین مسئولان و کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف نظرهایی که گاه به اظهار نظرهای غیرکارشناسی می‌انجامد. نخستین عامل شوری آب کارون را می‌توان ورود رودخانه‌های شور به این رود بزرگ دانست. دو رودخانه شور لالی و رود شور که از سرشاخه‌های کارون بودند و قبل از ساخت و آبگیری سد گتوند علیا روزانه نزدیک به 4000 تن نمک را وارد رودخانه می‌کردند بر افزایش EC آب کارون تأثیرگذارند. به‌عبارتی‌دیگر EC آب بعد از پیوستن این دو رود تا 800 می‌رسید. با وجود اینکه هردوی این رودخانه‌ها پس از آبگیری سد زیر آب رفته‌اند اما ورود آب رودخانه‌های شور محلی همچنان تأثیر خود را بر کیفیت آب کارون دارد. همچنین، سد گتوند علیا که در سال 90 آبگیری شده و با آبگیری آن بخشی از سازند گچساران در دریاچه سد زیر آب رفته یکی از مواردی است که از سوی برخی کارشناسان و مسئولان از آن به‌عنوان دلیل اصلی شوری آب نام برده می‌شود. در قسمتی از ساحل مخزن سد در فاصله 4.5 کیلومتری از محل ساختگاه آن، بیرون زدگی سازند گچساران به‌طول 2200 متر و حداکثر ارتفاع 80 متر قرار دارد. در پیکره این سازند حدود 10 تا 12 درصد نمک و بقیه گچ، مارن و ... است. نگرانی‌هایی بابت وجود این سازند در مخزن سد و حل شدن نمک آن در آب پس از آبگیری سد از سال 82 مطرح بود، ازاین‌رو برای آن چاره اندیشی‌هایی شد و اقداماتی صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به احداث دیواره‌ای از سنگ و رس بروی سطح سازند اشاره کرد که به نام پتوی رسی مشهور شده است. میزان شوری و کیفیت آب را با پارامتر EC (میزان هدایت الکتریکی آب) و یا TDS (میزان ناخالصی‌های محلول در آب) می‌سنجند که این دو واحد با اعمال ضریبی قابلیت تبدیل به یکدیگر را دارند. بر اساس استاندارد 1053 ملی ایران، حداکثر TDS مطلوب آب آشامیدنی 1000 (EC = 1650) و میزان مجاز آن 1500 (EC =2500) است، ازاین‌رو EC خروجی آب از سد گتوند در حالتی مطلوب باید مطابق استاندارد ملی ایران و متناسب برای شرب باشد. سنجش EC آب در مخزن سد گتوند علیا و همچنین در محل خروجی آب از این سد نشان می‌دهد که بیشتر مواقع سال میزان EC آب خروجی از سد در مرز 1200 قرار دارد اما در پاره‌ای موارد از جمله بهمن ماه امسال در مرز 1400 نیز قرار گرفته است. با خروج آب با EC مناسب از سد گتوند (طبق استاندارد ملی ایران) باید دید در ادامه مسیر رود کارون چه اتفاقاتی رخ می‌دهد که موجب افزایش شوری و آلودگی آبی می‌شود که با شوری کنترل شده و بدون آلودگی از مخزن سد گتوند خارج می‌شود. گزارش میدانی از منطقه حاکی از این است که از سد تنظیمی گتوند تا پل بهمن‌شیر آبادان، اتفاقات متعددی رخ می‌دهد که موجب افزایش شیمیایی EC آب می‌شود. 1 ــ آلاینده‌های مسیر سد گتوند تا بند میزان شوشتر عبارتند از: زهکش گتوند، زهکش جنت‌مکان، زهکش پایین‌دست جنت‌مکان و اصلی‌ترین آنها شور عقیلی که باعث افزایش 60واحدی EC در این مسیر شده‌اند. ٢ ــ آلاینده‌های رودخانه گرگر شامل فاضلاب‌های شهرستان شوشتر و روستاها و پساب‌های حوضچه‌های غیرمجاز پرورش ماهی است که این آلاینده‌ها باعث افزایش 1750واحدی EC در این مسیر شده‌اند. ٣- آلاینده‌های رودخانه شطیط شامل فاضلاب‌های شهرستان شوشتر و حومه و پساب‌های کشت و صنعت کارون و امام خمینی است که این آلاینده‌ها باعث افزایش 340واحدی EC در این مسیر شده‌اند. ٤ ــ آلاینده‌های رودخانه دز که شامل فاضلاب‌های روستایی و مزارع کشاورزی و پساب‌های کشت و صنعت کارون، هفت‌تپه و میان‌آب است که این آلاینده‌ها باعث افزایش 2570واحدی EC در این مسیر شده‌اند. ٥ ــ آلاینده‌های محدوده شهرهای ملاثانی تا اهواز شامل فاضلاب‌های کشاورزی، صنعتی و شهری است که این آلاینده‌ها باعث افزایش 180واحدی EC در این مسیر شده‌اند. ٦ ــ آلاینده‌های محدوده شهرهای اهواز تا آبادان: با توجه به اینکه تراز آب زیرزمینی از محدوده اهواز تا آبادان نزدیک به سطح زمین و بالاتر از کف رودخانه کارون است، همین امر باعث شده تا آب زیرزمینی این منطقه که شور است وارد رودخانه کارون شود و موجب افزایش 1400واحدی EC در این مسیر شود. جمع‌بندی این اطلاعات نشان می دهد که منبع اصلی آلودگی آب رودخانه کارون از سد تنظیمی گتوند تا آبادان، ناشی از سه منبع آلوده‌کننده فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی است که به نظر می‌رسد تقریباً سهم آلودگی پساب‌های کشاورزی %٦٠، فاضلاب‌های شهری %٢٧ و فاضلاب‌های صنعتی %١٣ ‌باشد.